عبدالرحمان پیاله پاشاپیاله پاشا، عبدالرحمان (د ۹۸۶ق/ ۱۵۷۸م)، دولت‌مرد و دریاسالار (قَپودان دریا) معروف عثمانی به روزگار سلیمان قانونی، سلیم دوم و مراد سوم می‌باشد. ۱ - بیوگرافیپیاله پاشا احتمالاً در ۹۱۶ق/۱۵۱۰م و یا در ۹۲۱ق/ ۱۵۱۵م، [۱]
Türk ansiklopedisi، Ankara، ج۲۷، ص۴۴، ۱۹۷۸.
در شهر تولنه از شهرهای مجارستان زاده شد. [۲]
EI ۲، ج۸، ص۳۱۶.
پدرش کفش‌دوزی از اهالی کرواسی بود. [۳]
هامر پورگشتال، یوزف، دولت عثمانیه تاریخی، ج۶، ص۱۹۲، ترجمه محمد عطا، استانبول، ۱۳۳۰ق.
پیاله از غلامان اسکندر چلبی بود که بعد از اعدام اسکندر، او را همراه با چند تن دیگر به فرمان سلیمان قانونی به دربار آوردند. [۴]
Uzunçarԫılı İ H، Osmanlı tarihi، ج۲، ص۳۵۴ حاشیه ۲، Ankara، ۱۹۸۳.
۲ - مناصبوی در اندرون تربیت یافت و نخست به مرتبه مابین‌چی (قپوچی، حاجب) و سپس با عنوان سنجاق بیگی به امارت رسید و مدتی بعد به بیگلربیگی ارتقا یافت و پس از درگذشت قپودان سنان پاشا، برادر صدراعظم رستم پاشا، با عنوان قپودان دریا به سرداری ناوگان دریایی دولت عثمانی برگزیده شد. [۵]
هامر پورگشتال، یوزف، دولت عثمانیه تاریخی، ج۶، ص۱۱۱، ترجمه محمد عطا، استانبول، ۱۳۳۰ق.
[۶]
Uzunçarԫılı İ H، Osmanlı tarihi، ج۲، ص۳۸۳، Ankara، ۱۹۸۳.
پیاله پاشا با همکاری دریانوردان باتجربه‌ای مانند تورقود و صالح رئیس به تقویت نیروی دریایی عثمانی پرداخت و بر اعتبار و اهمیت آن افزود. [۷]
Uzunçarԫılı İ H، Osmanlı tarihi، ج۲، ص۳۸۳، Ankara، ۱۹۸۳.
[۸]
احمد، راسم، عثمانلی تاریخی، ج۱، ص۲۶۴-۲۶۵، استانبول، ۱۳۲۶-۱۳۲۸ق.
۳ - ازدواجوی مورد توجه سلطان سلیمان قرار گرفت و با ازدواج با نوه سلیمان، دختر سلیم، به دامادی دربار عثمانی مفتخر شد. [۹]
هامر پورگشتال، یوزف، دولت عثمانیه تاریخی، ج۶، ص۱۰۰، ترجمه محمد عطا، استانبول، ۱۳۳۰ق.
۴ - خدمات و فعالیت‌های پیاله پاشادر پی درخواست کمک هانری دوم پادشاه فرانسه از سلطان سلیمان، به دستور سلطان [۱۰]
هامر پورگشتال، یوزف، دولت عثمانیه تاریخی، ج۶، ص۱۲۱، ترجمه محمد عطا، استانبول، ۱۳۳۰ق.
پیاله پاشا در مدیترانه غربی شهر رچیو را تصرف، و اهالی آنجا را اسیر کرد. همچنین بنادر وهران (اوران)، تلمسان، بنزرت در ساحل شمالی تونس، سیودادِلا از شهرهای جزیره مینورکا (میورقه) و سورانتو را به تصرف درآورد [۱۱]
هامر پورگشتال، یوزف، دولت عثمانیه تاریخی، ج۶، ص۱۲۱، ترجمه محمد عطا، استانبول، ۱۳۳۰ق.
[۱۲]
Uzunçarԫılı İ H، Osmanlı tarihi، ج۲، ص۳۸۷، Ankara، ۱۹۸۳.
و با موفقیت به استانبول بازگشت.۴.۱ - جنگ جربهدر همین زمان، یعنی در ۹۶۶ق/ ۱۵۵۹م، دولت‌های مسیحی که در تدارک حمله به طرابلس و جزیره جربه، واقع در غرب طرابلس و شرق تونس بودند، به منظور جلوگیری از پیشرفت نیروی دریایی عثمانی، اتحادیه‌ای مرکب از اسپانیا، پاپ، دولت‌شهرهای ایتالیا شامل جنوا، فلورانس، سیسیل و ناپل تشکیل دادند و نیرویی مرکب از ۲۰۰ فروند کشتی به سرفرماندهی دریاسالار آندره آدوریان، و همکاری دریاسالاران دیگر ازجمله ژنرال دون‌آلواروی اسپانیایی تجهیز کردند و به جانب طرابلس غرب بادبان برافراشتند. [۱۳]
هامر پورگشتال، یوزف، دولت عثمانیه تاریخی، ج۶، ص۱۲۱-۱۲۲، ترجمه محمد عطا، استانبول، ۱۳۳۰ق.
[۱۴]
Uzunçarԫılı İ H، Osmanlı tarihi، ج۲، ص۳۸۷، Ankara، ۱۹۸۳.
نیروی متفق به جزیره جربه حمله کردند، اما این نبرد که در تاریخ عثمانی به جنگ جربه شهرت دارد، با پیروزی عثمانی و اسارت دون آلوارو پایان یافت. پیاله پاشا با پیروزی به استانبول بازگشت و مورد استقبال سلطان قرار گرفت. [۱۵]
هامر پورگشتال، یوزف، دولت عثمانیه تاریخی، ج۶، ص۱۲۲-۱۲۴، ترجمه محمد عطا، استانبول، ۱۳۳۰ق.
[۱۶]
Uzunçarԫılı İ H، Osmanlı tarihi، ج۲، ص۳۸۷-۳۸۸، Ankara، ۱۹۸۳.
[۱۷]
سامح، عزیز، الاتراک العثمانیون فی افریقیا الشمالیة، ج۱، ص۵۵-۵۶، ترجمه عبدالسلام ادهم، بیروت، ۱۳۸۹ق/ ۱۹۶۹م.
[۱۸]
Mantran R، Histoire de l'empire ottoman، ج۱، ص۱۵۵، Lille، ۱۹۸۹.
پیروزی پیاله پاشا در جنگ جربه و تصرف طرابلس غرب، تسلط اسلام را در مدیترانه مرکزی تثبیت کرد. [۱۹]
کین راس، پ ب، قرون عثمانی، ج۱، ص۲۶۰، ترجمه پروانه ستاری، تهران، ۱۳۷۳ش.
۴.۲ - نبرد در جزیره پیگونبا این‌همه، اسپانیایی‌ها که جزیره جربه و تسلط خود بر طرابلس غرب را از دست داده بودند، جزیره بسیار کوچک پیگون دوولز را تصرف کردند و با تقویت نیروهای متفق در جزیره مالت امنیت رفت و آمد سفاین عثمانی را برهم زدند. از جمله کشتی حامل کالا به مقصد دربار عثمانی در نزدیکی زانطا (زانت) و کفالونیه (سفالونیا) از جانب دزدان دریایی که مورد حمایت متفقین بودند، غارت شد. [۲۰]
هامر پورگشتال، یوزف، دولت عثمانیه تاریخی، ج۶، ص۱۲۶، ترجمه محمد عطا، استانبول، ۱۳۳۰ق.
[۲۱]
Uzunçarԫılı İ H، Osmanlı tarihi، ج۲، ص۳۸۹، Ankara، ۱۹۸۳.
از این‌رو، تصرف جزیره مالت برای تأمین امنیت قلمرو عثمانی در شمال آفریقا اجتناب‌ناپذیر می‌نمود [۲۲]
هامر پورگشتال، یوزف، دولت عثمانیه تاریخی، ج۶، ص۱۲۶، ترجمه محمد عطا، استانبول، ۱۳۳۰ق.
[۲۳]
Uzunçarԫılı İ H، Osmanlı tarihi، ج۲، ص۳۸۹، Ankara، ۱۹۸۳.
و سلطان فرمان تسخیر آنجا را صادرکرد. در این تصمیم اصرار مهرماه سلطان دختر مؤمن و پرهیزگار سلیمان قانونی (که جهاد بر ضد کفار را بزرگ‌ترین وظیفه مسلمانان می‌دانست) نیز مؤثر بوده است. [۲۴]
هامر پورگشتال، یوزف، دولت عثمانیه تاریخی، ج۶، ص۱۲۷، ترجمه محمد عطا، استانبول، ۱۳۳۰ق.
در پی صدور فرمان سلطان، نیروی عثمانی به فرماندهی مصطفی قیزیل احمدلو که وزیر پنجم بود و پیاله پاشا در رأس نیروی دریایی به سوی مالت به حرکت درآمد. سپاه عثمانی در این جنگ موفقیتی کسب نکرد و دریاسالار تورقود نیز کشته شد. [۲۵]
هامر پورگشتال، یوزف، دولت عثمانیه تاریخی، ج۶، ص۱۲۷، ترجمه محمد عطا، استانبول، ۱۳۳۰ق.
[۲۶]
Uzunçarԫılı İ H، Osmanlı tarihi، ج۲، ص۳۸۹-۳۹۰، Ankara، ۱۹۸۳.
[۲۷]
کین راس، پ ب، قرون عثمانی، ج۱، ص۲۵۵- ۲۵۹، ترجمه پروانه ستاری، تهران، ۱۳۷۳ش.
۴.۳ - منصب وزارتاز اقدامات دیگر پیاله پاشا، تصرف جزیره ساقز در ۹۷۳ق/ ۱۵۶۶م، و افزودن آن به قلمرو عثمانی است [۲۸]
هامر پورگشتال، یوزف، دولت عثمانیه تاریخی، ج۶، ص۱۹۱-۱۹۲، ترجمه محمد عطا، استانبول، ۱۳۳۰ق.
[۲۹]
Uzunçarԫılı İ H، Osmanlı tarihi، ج۲، ص۴۳۶، Ankara، ۱۹۸۳.
[۳۰]
Evliya Çelebi، Seyahatname، ج۹، ص۱۱۳، Istanbul، ۱۹۳۵.
که پس از این پیروزی به وزارت (وزیر قبّه که در معیت صدراعظم بود) ارتقا یافت و علی پاشا مؤذن‌زاده به جای او به فرماندهی نیروی دریایی منصوب شد. [۳۱]
هامر پورگشتال، یوزف، دولت عثمانیه تاریخی، ج۶، ص۱۹۲، ترجمه محمد عطا، استانبول، ۱۳۳۰ق.
۴.۴ - نبرد جزیره قبرسپیاله پاشا به عنوان یک دریانورد باتجربه در جریان لشکرکشی عثمانی به جزیره قبرس هم شرکت داشت. در این تاریخ (۹۷۸ق/۱۵۷۰م)، قبرس تحت حاکمیت دولت‌شهر ونیز بود که با عثمانیان قرارداد صلح داشتند. [۳۲]
پچوی، ابراهیم، تاریخ، ج۱، ص۴۸۶، استانبول، ۱۲۸۳ق.
مزاحمت قبرسی‌ها یا به عبارت دیگر ونیزی‌ها برای کشتی‌های بازرگانی عثمانی و نیز کشتی‌های حجاج، موجب خشم دولتمردان عثمانی شد و آنان پادشاه را به اقدام تشویق کردند، چنان‌که لالاقره مصطفی پاشا و پیاله پاشا نیز برای تجدید اشتهار رو به افول خود بـه طرفداری از لشکـرکشی به قبـرس برخاستنـد. [۳۳]
هامر پورگشتال، یوزف، دولت عثمانیه تاریخی، ج۶، ص۲۴۳، ترجمه محمد عطا، استانبول، ۱۳۳۰ق.
از سوی دیگر سلیم دوم از همان دوران ولیعهدی به جزیره قبرس تعلق خاطر ویژه‌ای داشت و می‌خواست آنجا را تصرف کند، اما وجود عهدنامه صلح مانع این امر بود.سرانجام با صدور فتوای ابوالسعود [۳۴]
مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، دانشنامه بزرگ اسلامی، ابوالسعود
مبنی بر مجاز بودن نقض عهد در صورتی که منافع مسلمانان ایجاب نماید، اندیشه لشکرکشی به قبرس تحقق یافت. [۳۵]
پچوی، ابراهیم، تاریخ، ج۱، ص۴۸۶-۴۸۷ برای متن فتوا، استانبول، ۱۲۸۳ق.
[۳۶]
هامر پورگشتال، یوزف، دولت عثمانیه تاریخی، ج۶، ص۲۴۴، ترجمه محمد عطا، استانبول، ۱۳۳۰ق.
سپاه زمینی عثمانی به فرماندهی لالامصطفی پاشا و نیروی دریایی با دریاسالاری پیاله پاشا و با همکاری مؤذن‌زاده، قپودان دریا، و بیگلربیگی‌های آناتولی، مرعش و قرامان، لشکرکشی را آغاز کردند [۳۷]
پچوی، ابراهیم، تاریخ، ج۱، ص۴۸۷- ۴۸۸، استانبول، ۱۲۸۳ق.
[۳۸]
هامر پورگشتال، یوزف، دولت عثمانیه تاریخی، ج۶، ص۲۵۲، ترجمه محمد عطا، استانبول، ۱۳۳۰ق.
و موفق شدند جزیره قبرس را تصرف کنند. حاکمیت دولت عثمانی بر این جزیره با عقد قـرارداد صلح، از جانب و نیز به رسمیت شناخته شد. [۳۹]
کین راس، پ ب، قرون عثمانی، ج۱، ص۲۸۱-۲۸۲، ترجمه پروانه ستاری، تهران، ۱۳۷۳ش.
[۴۰]
کین راس، پ ب، قرون عثمانی، ج۱، ص۲۷۳-۲۸۳، ترجمه پروانه ستاری، تهران، ۱۳۷۳ش.
[۴۱]
پچوی، ابراهیم، تاریخ، ج۱، ص۴۸۶- ۴۸۹، استانبول، ۱۲۸۳ق.
[۴۲]
هامر پورگشتال، یوزف، دولت عثمانیه تاریخی، ج۶، ص۲۵۲، ترجمه محمد عطا، استانبول، ۱۳۳۰ق.
[۴۳]
سرهنگ، اسماعیل، تاریخ الدولة العثمانیة، ج۱، ص۱۱۲-۱۱۳، بیروت، دارالفکر.
۵ - مرگپیاله پاشا پس از درگذشت در جوار مسجدی که خود ساخته بود، در محله قاسم پاشا به خاک سپرده شد. [۴۴]
IA، ج۹، ص۵۶۹.
وی دریانوردی شجاع و آگاه به امور نظامی بود؛ در مدت فرماندهی موفق شد که ۶۷ جزیره کوچک و بزرگ را در دریای مدیترانه (سواحل اسپانیا، ایتالیا و فرانسه) تصرف، و به قلمرو عثمانی ضمیمه کند. او همچنین مردی نیکوکار و خیّر بود، چنان‌که آثار بسیاری از او چون مسجد، مدرسه، مکتب، تکیه، چشمه و حمام در استانبول و جاهای دیگر به یادگار مانده است. [۴۵]
اینالجیک، خلیل و م طیب گوک بیلگین، استانبول و فتح آن، ج۱، ص۵۳، ترجمه علی کاتبی، تهران، ۱۳۷۳ش.
[۴۶]
Martiny، von Günter، ج۳، ص۱۳۱-۱۷۱ درباره مسجد پیاله پاشا، Die Piyale Pasha Moschee، Ars Islamica، New York، ۱۹۳۶، vol III.
۶ - فهرست منابع(۱) احمد، راسم، عثمانلی تاریخی، استانبول، ۱۳۲۶-۱۳۲۸ق. (۲) اینالجیک، خلیل و م طیب گوک بیلگین، استانبول و فتح آن، ترجمه علی کاتبی، تهران، ۱۳۷۳ش. (۳) پچوی، ابراهیم، تاریخ، استانبول، ۱۲۸۳ق. (۴) سامح، عزیز، الاتراک العثمانیون فی افریقیا الشمالیة، ترجمه عبدالسلام ادهم، بیروت، ۱۳۸۹ق/ ۱۹۶۹م. (۵) سرهنگ، اسماعیل، تاریخ الدولة العثمانیة، بیروت، دارالفکر. (۶) کین راس، پ ب، قرون عثمانی، ترجمه پروانه ستاری، تهران، ۱۳۷۳ش. (۷) هامر پورگشتال، یوزف، دولت عثمانیه تاریخی، ترجمه محمد عطا، استانبول، ۱۳۳۰ق. (۸) EI ۲. (۹) Evliya Çelebi، Seyahatname، Istanbul، ۱۹۳۵. (۱۰) IA. (۱۱) Mantran R، Histoire de l'empire ottoman، Lille، ۱۹۸۹. (۱۲) Martiny، von Günter، Die Piyale Pasha Moschee، Ars Islamica، New York، ۱۹۳۶، vol III. (۱۳) Türk ansiklopedisi، Ankara، ۱۹۷۸. (۱۴) Uzunçarԫılı İ H، Osmanlı tarihi، Ankara، ۱۹۸۳. (۱۵) مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، دانشنامه بزرگ اسلامی. ۷ - پانویس
۸ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «عبدالرحمان پیاله پاشا»، شماره۵۵۸۹. رده‌های این صفحه : مقالات دانشنامه بزرگ اسلامی
|